Türk İsminin Köken Ve Anlamı
Melik Sina Ayazhan
Kökeni:
Tarihte türk kelimesi için bir köken aradığımızda çok farklı zamanlara ve çok farklı coğrafyalara gitmemiz gerekir. Türklere ait olunabileceği düşünülen adlar birden fazla ve muhtelifdir. Türk isminin kökeninin arandığı kaynakları araştırmacıları Heredotos’a kadar itmiştir. Doğu kavimleri arasında bahsettiği Targitalar’dan başlayarak İskit topraklarında olduğu söylenen Tyrkae, Tevratta adı geçen Yafes’in torunu Togharma, hind kaynaklarında geçen Thrukhhalar ve Thraklar, eski ön asya çivi yazılı metinlerinde bahsedilen Turukkular, Asur Kralı Sargon I’in torunun Naram-sin’e karşı yapılan ittifakta zikredilen Tourki ülkesi ve çin kaynaklarında milattan önce bin yılı içinde geçen tik veya diler, erken dönem kaynaklarında geçenlerdir.
Erken dönem kaynakaları dışında Zend-Avesta’da geçen hükümdar Feridun’un oğlu Turac veya tur diye geçmektedir. Yine iran kaynaklarında geçen Afrasyab’ın(Alp Er Tunga) Türk hükümdarı olabilceği düşünülmektedir. Her ne kadar geçen adlarda benzerlikler olsada bu isimlerin Türkleri temsilen kullanıldığı ispat edilmemesi veya edilememiştir.
Türk isminin daha doğrusu Törük isminin direkt geçtiği kaynak ise Orhun Yazıtlarıdır. Tonyukuk(720-725) abidesinin birinci taşta batı, güney ve doğu yüzünde ikinci taşta güney ve kuzey yüzeyinde, Kül Tigin(732) abidesinin güney, doğu ve kuzey yüzünde Bilge kağan(735) abidesinin güney, doğu ve kuzey yüzünde geçmekte olan Törük kelimesi budun yani halk manasında kullanılmıştır. Bu da Gök Türk kağanlığın Törük denilen ve zamanla tahribe uğrayarak Türk halini alan kelimenin bir halkı temsil ettiği göstermektedir.
Anlamı:
Yukarıda Türk İsminin kökeninden bahsettik peki türk isminin anlamı nedir? Bu konuda da cevap referans aldığınız kaynağa göre değişmektedir. Çin kaynakları için miğfer(T’u-kue), İbn’ul Fakih için terk edilmiş(trk), Kaşgarlı Mahmud için olgunluk çağı, Gyula Nemeth için Deniz kıyısında oturan ya da cezp etmek(takye), A. Vambery’e göre türemek, Ziya Gökalp için kanun ve nizam sahibi(türeli) manasına gelmiştir. 1911’de yayınlan uygurca bir belgeden güç ve kuvvet sahibi demek olduğu anlaşılmıştır.
Sonuç:
Türk isminin kökeni hakkında ortaya atılan iddialardan bahsedilmiş. Ardından Türk kelimesinin anlamına değinilmiştir.
Kaynakça:
Togan A. Z. V.(2024), Umumi Türk Tarihine Giriş, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Ergin M.(2021), Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
Taşağıl A.(2024), Kök Tengri’nin Çocukları, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
Kafesoğlu İ.(2023), Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
Tarihte türk kelimesi için bir köken aradığımızda çok farklı zamanlara ve çok farklı coğrafyalara gitmemiz gerekir. Türklere ait olunabileceği düşünülen adlar birden fazla ve muhtelifdir. Türk isminin kökeninin arandığı kaynakları araştırmacıları Heredotos’a kadar itmiştir. Doğu kavimleri arasında bahsettiği Targitalar’dan başlayarak İskit topraklarında olduğu söylenen Tyrkae, Tevratta adı geçen Yafes’in torunu Togharma, hind kaynaklarında geçen Thrukhhalar ve Thraklar, eski ön asya çivi yazılı metinlerinde bahsedilen Turukkular, Asur Kralı Sargon I’in torunun Naram-sin’e karşı yapılan ittifakta zikredilen Tourki ülkesi ve çin kaynaklarında milattan önce bin yılı içinde geçen tik veya diler, erken dönem kaynaklarında geçenlerdir.
Erken dönem kaynakaları dışında Zend-Avesta’da geçen hükümdar Feridun’un oğlu Turac veya tur diye geçmektedir. Yine iran kaynaklarında geçen Afrasyab’ın(Alp Er Tunga) Türk hükümdarı olabilceği düşünülmektedir. Her ne kadar geçen adlarda benzerlikler olsada bu isimlerin Türkleri temsilen kullanıldığı ispat edilmemesi veya edilememiştir.
Türk isminin daha doğrusu Törük isminin direkt geçtiği kaynak ise Orhun Yazıtlarıdır. Tonyukuk(720-725) abidesinin birinci taşta batı, güney ve doğu yüzünde ikinci taşta güney ve kuzey yüzeyinde, Kül Tigin(732) abidesinin güney, doğu ve kuzey yüzünde Bilge kağan(735) abidesinin güney, doğu ve kuzey yüzünde geçmekte olan Törük kelimesi budun yani halk manasında kullanılmıştır. Bu da Gök Türk kağanlığın Törük denilen ve zamanla tahribe uğrayarak Türk halini alan kelimenin bir halkı temsil ettiği göstermektedir.
Anlamı:
Yukarıda Türk İsminin kökeninden bahsettik peki türk isminin anlamı nedir? Bu konuda da cevap referans aldığınız kaynağa göre değişmektedir. Çin kaynakları için miğfer(T’u-kue), İbn’ul Fakih için terk edilmiş(trk), Kaşgarlı Mahmud için olgunluk çağı, Gyula Nemeth için Deniz kıyısında oturan ya da cezp etmek(takye), A. Vambery’e göre türemek, Ziya Gökalp için kanun ve nizam sahibi(türeli) manasına gelmiştir. 1911’de yayınlan uygurca bir belgeden güç ve kuvvet sahibi demek olduğu anlaşılmıştır.
Sonuç:
Türk isminin kökeni hakkında ortaya atılan iddialardan bahsedilmiş. Ardından Türk kelimesinin anlamına değinilmiştir.
Kaynakça:
Togan A. Z. V.(2024), Umumi Türk Tarihine Giriş, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Ergin M.(2021), Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
Taşağıl A.(2024), Kök Tengri’nin Çocukları, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
Kafesoğlu İ.(2023), Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul.